Odulphus

Bronzen standbeeld van een nog jonge Odulphus, vervaardigd door Toon Grassens, geplaatst in de tuin bij de Sint-Petrusbasiliek te Oirschot. Op de stok van Odulphus staan in bronzen wasplaatjes de namen van mensen aan wie de heilige moest denken. Het 'doosje' was bestemd voor het bewaren van de wasplaten, waarop hij de namen kon schrijven van mensen voor wie hij beloofd had te bidden. 

Foto: Toon Smetsers

 

Geboren in Verrebest

Odulphus werd omstreeks 775 uit een Frankisch geslacht geboren op de boerderij die zijn vader Bodgesus in de achtste eeuw gebouwd had. De naam van zijn moeder staat nergens vermeld. Deze boerderij stond in Verrebest (ongeveer overeenkomend met het huidige oude centrum van Best), een gehuchtje bij Oirschot. Deze Odulphus zou uitgroeien tot de eerste Nederlandse heilige van eigen bodem: Sint-Odulphus. Uniek is dat de naar hem genoemde kerk op zijn geboortegrond staat.

 

Naar Oirschot

Over de jeugd van Odulphus is weinig bekend. Hij werd priester en wilde, zo zegt een oude overlevering, kloosterling worden. Odulphus’ ouders verzetten zich tegen dit laatste. Hij vertrok vanuit Best naar Oirschot, waar hij zijn priesteropleiding heeft gehad. Daarna is hij op dringend verzoek van zijn ouders nog enige tijd in Oirschot gebleven. Hij maakte daarbij deel uit van het college van priesters dat de zielzorg in Oirschot (en de verre omgeving, inclusief Best) waarnam. Daarom wordt hij ook pastoor van Oirschot (806) genoemd.

Naar Utrecht en Friesland

Later is Odulphus toch in het klooster gegaan, bij de kanunniken van Utrecht. Hij viel daar op door zijn heilig leven en ijver en werd overste van het klooster. In opdracht van Fredericus, de bisschop van Utrecht, onder wiens bisdom ook de Friezen vielen, ging Odulphus zich als missionaris toeleggen op de bekering van de Friezen. Ook is hij in die tijd bijna 10 jaar plaatsvervanger van bisschop Fredericus geweest. Op hoge leeftijd kwam hij terug naar Utrecht. Daar is hij, ongeveer negentig jaar oud, gestorven (865) en begraven. Aanvankelijk in de Sint-Victorkapel en later werd zijn lichaam bijgezet in de Sint-Salvatorkerk daar. De dag van zijn overlijden zou 12 juni geweest zijn. 

 

Appel(s)

Als kloosterling leerde Odulphus te volharden in stilzwijgen. Daarvoor werd hij eens, zo zegt de legende, beloond met een appel. Die is later zijn attribuut geworden, als symbool voor gehoorzaamheid.

Een ander verhaal over de herkomst van de appel(s), te lezen in een ambtelijk rapport van 1840, is de legende waarin staat dat hij deze tijdens zijn schooljaren van een engel gekregen heeft. In voornoemd rapport is vermeld dat Odulphus “in Zijne jeugd te Oirschot schoolging en eens diepbedroefd vandaar terugkwam, wijl hij bij een prijs uitdeeling was voorbij gegaan, dat hem toen een Engel ontmoet was, welke hem ter belooning voor Zijnen vlijt, en ter verdere aanmoediging, een gouden appel (volgens andere drie) geschonken had, dat hij toen Zijne studien voort gezet, Priester en later Bisschop te Utrecht was geworden; hij is patroon van Best, in de kerk is nog Zijn beeld, met den appel op het hoofd te zien.

Deze legende wordt daar algemeen geloofd; de akker waar de ontmoeting plaatsgehad zoude hebben, wordt nog aangewezen en heet de St.-Odulphusakker.” De ontmoeting met de engel is uitgebeeld in een van de glas-in-loodramen bij het Odulphusaltaar.

 

Verering

Omdat de eerste hagiografieën (beschrijvingen van heiligenlevens) van Odulphus uit ongeveer de eerste helft van de tiende eeuw dateren, zal de verering van Odulphus vermoedelijk omstreeks diezelfde periode in Utrecht begonnen zijn. Sint-Odulphus wordt als heilige genoemd in een martyrologium (geschiedenisboek van martelaren en heiligen) van de Mariakerk te Utrecht uit de 12e eeuw. Ook komt hij voor in oude handschriften, in kerken en kathedralen te Brussel, te Trier (Sint-Martinusklooster), te Luik (Sint-Laurentiusklooster) en te Atrecht (de kathedraal).

 

Relikwie 

Odulphus' lichaam is rond het jaar 1600 opgegraven door Sasbout Vosmeer, apostolisch vicaris van Utrecht en bisschop. In het jaar 1620 kreeg Best een relikwie van Sint-Odulphus, een vingerkootje van het opgegraven skelet. De toenmalige pastoor van Best, Willem Heerbeeck (naar wie in Best het Heerbeck College is genoemd, een middelbare school)  liet een zilveren handje maken als reliekschrijn. Een foto hiervan staat ook op deze site, zie onder Foto -> Odulphusaltaar.

 

Afbeeldingen

Sint-Odulphus volgens een afbeelding van Frederik Bloemaert (circa 1635-1650). In de iconografie wordt Sint-Odulphus als kanunnik afgebeeld, in toog (het lange zwarte gewaad) en superplie (het witte gewaad daarover heen), met brevier (het gebedenboek), bonnet (hoofddeksel dat hier op het brevier ligt) en almucium (kanunnikenmantel, die hij hier over zijn arm draagt).

 

Sint-Odulphus volgens een kopergravure van Soutmanus (1650). 

 

Een afbeelding uit 1650, gemaakt door Pieter Claesz, aangetroffen in de Sint-Petrusbasiliek te Oirschot, met een Latijnse aanduiding van de heilige: Odulphus Brabantus (Odulphus van Brabant). R.K. parochie Sint-Odulphus van Brabant is ook de naam van de parochie die sinds de fusie in 2013 de oorspronkelijke parochies van Best, Oirschot, Spoordonk en Oost- West- en Middelbeers omvat. Met die naam werd ook verwarring voorkomen met de naam van de oorspronkelijke parochie van Best: Sint-Odulphusparochie (1553-2013). De afbeelding heeft model gestaan voor de gestileerde afbeelding van Sint-Odulphus hieronder. We zien eveneens de kanunnikenmantel die ook op de twee afbeeldingen hierboven is weergegeven En... de appel.

 

Afbeelding van Sint-Odulphus van Brabant (2013?) zoals deze wordt gebruikt in communicatieuitingen van de R.K. parochie Sint-Odulphus van Brabant. De oude afbeelding hierboven heeft daarvoor model gestaan. Het 'herkenningsteken' van de heilige (de appel) is duidelijk in beeld gebracht.

 

 

Een iconische afbeelding van Sint-Odulphus, ontvangen tijdens een bedevaart van de orthodoxe parochie van de H. Nektarios (Eindhoven) naar de Sint-Odulphuskerk (2018). Ook hier ontbreekt de appel niet.

 

Odulphus in het gemeentewapen van Best, zoals dit in 1978 bevestigd is door de Hoge Raad van Adel

 

Vlag van de gemeente Best. In een rode ruit vinden we de attributen van Odulphus, een (wit) kruis, vergezeld van drie (gele) appels. De kleuren geel en zwart, die ook in de (vorige) gemeentevlag van Oirschot voorkomen, staan niet in de vlag om aan te geven dat de parochie in Best in 1553 van de parochie Oirschot was afgescheiden maar omdat de gemeente Best in 1819 zelfstandig werd. In het wapen en de vlag van Best wordt de band tussen Sint-Odulphus, Best en Oirschot tot uitdrukking gebracht in de breedste zin, religieus en profaan.

(Tekst in geredigeerde vorm overgenomen uit het boek "In het midden van het dorp - De Sint-Odulphuskerk te Best")